Het jaar dat de euro valt

'Het jaar dat de euro valt'

Nu Egypte het nieuws domineert zijn de berichten over het euro-experiment wat naar de achtergrond verschoven. Een antwoord op de fundamentele onevenwichtigheden in de eurozone is echter nog steeds niet gevonden. Anders dan vaak verondersteld lijken het bij nader inzien vooral de 'PIIGS-landen' zelf (Portugal, Italië, Ierland, Griekenland en Spanje) te zijn die er baat bij hebben uit de euro te stappen. Maar weinigen zien dat vooralsnog in...

Begrotingstekorten, schuldratio's en werkloosheid

Ter onderbouwing van de stelling dat het een kwestie van tijd lijkt voordat het eerste euroland besluit de eenheidsmunt te verlaten enkele cijfers (Europese Commissie, 2010):

BEGROTINGSTEKORTEN
Ierland: 11,7%
Spanje: 9,8%
Griekenland: 9,3%
Portugal: 8,5%
Italië: 5,3%

Hoewel het maximale begrotingstekort van een euroland 3% mag bedragen (volgens 'Het Verdrag van Maastricht' ofwel het EU-verdrag), bedraagt het gemiddelde tekort in bovengenoemde landen het drievoudige. De afgesproken 'ijzeren begrotingsdiscipline' blijkt niet veel meer dan een wassen neus.

De staatschulden van deze landen dan? In hetzelfde EU-verdrag was hiervoor een plafond van 60% afgesproken...

STAATSSCHULDRATIO [en WERKLOOSHEID]
Griekenland: 124,9% [11,8%]
Italië: 118,2% [8,8%]
Portugal: 85,8% [9,9%]
Ierland: 77,3% [13,4%]
Spanje: 64,9% [19,7%]

De staatsschuld in zowel Ierland als Spanje lijkt nog wel enigszins beheersbaar. Maar vergist u zich niet: doordat de rente hier jarenlang op een te laag niveau gelegen heeft, heeft zich hier een enorme bubbel op de huizenmarkt ontwikkeld waarbij zelfs de Amerikaanse huizenbubbel in het niet valt. In Amerika stegen de huizenprijzen tussen 2000 en 2006 met ongeveer 80%. In Ierland en Spanje verdrievoudigden (!) de huizenprijzen in deze jaren.

(In Nederland hebben we overigens ook een enorme huizenprijzenzeepbel gecreëerd - de Nederlandse hypotheekschulden behoren tot de hoogste ter wereld - maar ondanks waarschuwingen van o.a. de OESO en het IMF wordt de ernst van de situatie in Nederland zelf nog steeds veelvuldig gebagatelliseerd).

Zowel in Ierland als in Spanje is de bubbel inmiddels gebarsten en dalen de prijzen in hoog tempo. Als direct gevolg daarvan zitten de banken aldaar in zwaar weer. Gevolg: de Ierse en Spaanse overheden ontkomen er niet om aan hun banken te redden. En gevolg daarvan is dat de schuldratio's in zowel Ierland als in Spanje in sneltreinvaart verder zullen oplopen.

Griekenland dan. Hier 'eisen' het Internationale Monetaire Fonds (IMF) en de Europese Centrale Bank (ECB) als voorwaarde voor uitgifte van noodleningen dat de Griekse economie competitiever wordt. Hiertoe worden in Griekenland de lonen en uitkeringen verlaagd. Een soort 'interne devaluatie' dus om de concurrentie met andere eurolanden beter aan te kunnen.

Stel nu dat Griekenland in dit plan slaagt. Dat men het algemene prijsniveau - en daarmee de omvang van de Griekse economie - in een jaar of drie met zo'n 20% weet te verlagen. In dat geval worden haar schulden des te ondragelijker. De Griekse staatsschuldratio stijgt dan namelijk van 124,9% nu naar ongeveer 180% (!) in 2014. Dit enerzijds als gevolg van nieuwe tekorten de komende jaren, anderzijds doordat afgezet tegen een kleinere economie de schuld in relatieve omvang snel toeneemt.

Andere belangen...

Naast de belangen van de PIIGS-landen zelf spelen er grote andere belangen van partijen die er baat bij hebben dat de eurozone (in ieder geval voorlopig) intact blijft. Zo hebben Duitse banken enkel naar Griekenland en Ierland een exposure van circa US $ 250 miljard. Blijft Griekenland en / of Ierland in gebreke dan hebben de Duitse banken een probleem. Grote kans dat de Duitse overheid ze dan weer eens mag komen redden.

En interessant om te weten: Duitse banken rekenen nu nog alsof er totaal niets aan de hand is. Griekse staatsobligaties die de markt op een koers van 65% waardeert staan bij Duitse banken op een koers van 100% in de boeken. Boekhoudkundig is er vooralsnog geen wolkje aan de lucht dus. Nederlandse banken - en onze Nederlandse pensioenfondsen eveneens -hanteren overigens exact dezelfde rekenwijze.

Uiteraard profiteert de Duitse economie zelf ook zeker van de export naar de maar weinig competitieve PIIGS-landen. Ook China heeft er veel baat bij dat de euro intact blijft. China heeft namelijk een Europese exposure van circa US $ 800 miljard en om te voorkomen dat de zaak ineenstort heeft China zich een tijdje terug al gemeld als koper van Griekse obligaties.

Net als de Duitse banken hebben ook de Nederlandse banken een aanzienlijke exposure naar de PIIGS-landen en wel ter grootte van 33% van de totale Nederlandse economie. Door via het Europese noodfonds mee te helpen aan 'tijdelijke noodleningen' voor de PIIGS-landen winnen de Nederlandse en Duitse overheid vooral tijd. Tijd die nodig is zodat onze banken - nog maar amper de kredietcrisis te boven - weer wat vet op de botten kunnen krijgen. Daarmee kunnen zij straks de klappen opvangen wanneer alsnog een of meerdere landen mocht besluiten uit de eurozone te treden.

Uitstel, geen afstel

Overigens is benadrukt dat de landen in de periferie van Europa niet enkel met hun schulden (of de rentelast daarop) in de maag zitten. Vanwege de forse begrotingstekorten, de rentebetalingen nog buiten beschouwing gelaten, zullen zij nog vele jaren lang fors op alle denkbare uitgaven moeten bezuinigen. En tevens zullen zij de belastingen flink moeten verhogen. Grote kans dat dit hun toch al kwakkelende economieën verder onder druk zet. Door ten koste van alles deel van de eurozone te willen blijven uitmaken tekenen de PIIGS-landen er als het ware zelf voor nog vele jaren in een staat van depressie en hoge werkloosheid door te modderen.

En ondanks alle inspanningen zal het geldinfuus van de ECB en het IMF noodzakelijk blijven. De kapitaalmarkten hebben anders dan politici namelijk al lang ingezien dat de situatie onhoudbaar lijkt en zijn niet of nauwelijks nog bereid de PIIGS-landen tegen redelijke tarieven van geld te voorzien. Anders gesteld: Europa zal naar alle waarschijnlijkheid steeds meer leningen aan de PIIGS-landen moeten gaan garanderen. Met name de Duitse bevolking lijkt daar steeds minder trek in te krijgen.

Vanwege de lage arbeidsproductiviteit, hoge schuldquota, grote begrotingstekorten en een forse werkloosheid is het voor de landen in de periferie van Europa wellicht niet eens zo'n gek plan zelf maar te overwegen om uit de euro te stappen. Zij kunnen dan hun schulden herstructureren, hun munt devalueren en geholpen door een aantrekkende export langzaam maar zeker de weg naar herstel inzetten.

Mocht deze keuze niet genomen worden dan is het heel wel denkbaar dat de kapitaalmarkten hen binnen enkele jaren daartoe zullen dwingen. Simpelweg door hen geen geld meer te lenen. Om dit pijnlijke proces tot 'economische executie' niet extra lang te rekken doen de landen in de periferie van Europa er dus wellicht goed aan zelf uittreden te overwegen. De keuze om in de euro te blijven lijkt de periode van economische misère enkel te verlengen. Maar dit zal enkel uitstel blijken, geen afstel. We zijn benieuwd welk scenario VPRO Tegenlicht aanstaande maandagavond schetst (7 februari, 20:55 uur, Nederland 2) in de documentaire getiteld 'Het jaar dat de euro valt'. Wellicht een interessante tv-tip...