Mensen zijn een uitstervend ras in de professionele effectenhandel.

Ze zijn langzaam en duur en hebben voedsel, vocht en slaap nodig. Gelukkig zijn er computers.

LONDEN - De mensheid heeft sinds 11 mei 1997 nog een extra reden om bescheiden te zijn.

Op die dag werd de laatste partij gespeeld van een schaakwedstrijd tussen regerend wereldkampioen Gary Kasparov en Deep Blue, een IBM -computer.

Deep Blue won de match met 3,5 tegen 2,5, bewijzend dat een overmacht aan botte rekenkracht wint van menselijke creativiteit.

Effectenhandel kan minstens zo ingewikkeld zijn als schaken.

Je kunt er bovendien veel meer geld mee verdienen, terwijl je niet op een halve meter van een ongewassen, op rare plaatsen behaarde tegenspeler hoeft te zitten. Het is dan ook niet verwonderlijk dat specialisten in kunstmatige intelligentie zich ook op dit terrein hebben begeven. Dave Cliff is zo iemand, hoofd van de afdeling Complex Adaptive Systems Research bij Hewlett-Packard en deeltijd-hoogleraar aan de universiteiten van Leeds en Southampton. Anders dan deze kwalificaties doen vermoeden, ziet Cliff eruit als een lid van de oenige jaren-tachtigpopgroep The Housemartins ('Caravan of Love'). Cliff sprak onlangs op een aan effectenhandel gewijd seminar van vakblad Financial News in Londen.

Zijn boodschap: alles wat een effectenhandelaar kan, kan een computer net zo goed of beter.

Het gaat bij effectenhandel om de uitvoering van beleggingsbeslissingen.

• Een belegger heeft bedacht bepaalde aandelen te willen kopen en andere te willen verkopen.
• Zijn commissionair moet ervoor zorgen dat de aandelen die hij wil kopen tegen een zo laag mogelijke prijs worden aangeschaft, terwijl hij voor de verkoop een zo hoog mogelijke prijs krijgt.

Daarmee zijn de eerste twee spelregels gegeven die zich eenvoudig in een computerprogramma laten vangen.

Institutionele beleggers kunnen er daarnaast behoefte aan hebben grote partijen aandelen zo ongemerkt mogelijk te verhandelen.

Vervolgens is er een onbeperkt aantal voorwaarden te verzinnen waaraan een transactie of een serie transactie moet voldoen, zoals de verhouding tussen de koersen van verschillende aandelen of het tijdstip van handelen (vlak voor het sluiten van de beurs zijn de handelsvolumes het grootst).

De omgeving waarin deze opdrachten moeten worden uitgevoerd, is er een waarin kopers en verkopers constant prijzen afgeven.

Cliff noemt dit marktmodel een 'voortdurende dubbele veiling', een combinatie van het 'Engelse' veilingmodel, waarbij de prijs stijgt tot er nog één koper over is, en het 'Nederlandse' model, waarbij de prijs daalt totdat er zich een koper meldt. Ook dit zijn variabelen die zijn te programmeren. Tot slot is er het spelelement. Slimme handelaren zouden kunnen anticiperen op orders die op basis van een computerprogramma worden ingelegd.

Het programma moet dus voorspelbaarheid zoveel mogelijk proberen uit te sluiten. Op basis van een door Cliff ontwikkeld (en vrijgegeven) programma liet IBM in 2001 - vier jaar na Deep Blue - zien dat een computerprogramma, werkend op basis van bovenstaande voorwaarden, betere resultaten behaalt dan menselijke handelaren. Inmiddels werken vrijwel alle commissionairs en banken met computergestuurde handelssystemen voor de bulk van hun effectenhandel. Dit heet ook wel 'program trading' of 'algorithmic trading'. Maar dat is niet het einde van de ontwikkeling.

'Als computers betere resultaten opleveren dan mensen, waarom zou je computers dan door en voor mensen ontwikkelde handelsmechanismes laten gebruiken?', is de vraag die Cliff zich stelde.

Het antwoord daarop zal binnenkort zichzelf permanent verbeterende robothandelaren opleveren. Niet iedereen is ervan overtuigd dat dit het einde van de menselijke effectenhandelaar betekent. De beruchte operatie waarmee Citigroup vorig jaar augustus euro 17 mln dollar verdiende en een grote hoeveelheid goodwill verloor met honderden obligatietransacties in enkele minuten, maakte op een sluwe wijze gebruik van de 'domme' voorspelbaarheid van de systemen die de tegenpartijen van Citigroup gebruikten.

Er waren mensen voor nodig om deze mogelijkheid te zien. Vervolgens was er wel weer een computerprogramma voor nodig om de transacties precies op het juiste moment en op elkaar afgestemd uit te laten voeren.

Dat levert een argument voor menselijke interventie op, maar ook voor slimmere programma's. Volgens Alfred Iskander, directeur strategie bij Liquidnet, een elektronisch handelsplatform, is program trading onvoordelig wanneer grote volumes verhandeld moeten worden. 'De programma's breken de grote 'block-trades' in stukjes, waardoor je liquiditeit verliest.' Cliff ziet in dit soort argumenten echter vooral een manifestatie van de kartelmentaliteit van effectenhandelaren. Zodra die is doorbroken, kan de effectenhandel volledig worden geautomatiseerd. Zodat mensen weer tijd hebben voor een spelletje schaak. Copyright (c) 2005 Het Financieele Dagblad door JAN MAARTEN SLAGTER