Wat zal 2010 ons brengen?
De jaarwisseling is het ideale moment om terug te blikken op het voorbije jaar en een blik te werpen op de toekomst. De wereldeconomie kroop sinds de zomer uit een diep dal, geholpen door de lage rente en door overheden die massaal investeerden in infrastructuur en de consumptie ondersteunden via belastingverlagingen, schrootpremies of subsidies bij de aankoop van een woning. In de loop van 2010 lopen veel van deze maatregelen af en het is nog maar de vraag of de economie niet opnieuw zal afglijden in een recessie ... Tijd voor een gesprek met Jacques De Pover, economist bij Dexia Bank. (is tevens de bron van dit artikel).
Herstelplannen overheid
Wereldwijd hebben de overheden massaal geld gepompt om de economie aan te zwengelen. In 2010 vallen een aantal steunmaatregelen weg: de schrootpremies in de VS en Duitsland zijn bv. ten einde. Zijn de westerse economieën sterk genoeg om verder te groeien zonder de steun van de overheden?
“De Amerikaanse economie staat er beter voor dan algemeen verwacht werd door de meeste economisten. Eind maart waarschuwde ik al voor overdreven pessimisme. In het vierde kwartaal van 2008 en het eerste van 2009 werden de voorraden immers brutaal afgebouwd. Zo heeft Arcelor Mittal bv. haar productie wereldwijd met de helft teruggeschroefd, terwijl achteraf bleek dat de vraag slechts met 35 % gedaald was. De ondernemingen hebben misschien wat te fel gereageerd op de crisis. Sinds de zomer worden de voorraden opnieuw aangevuld. De consumptie in de VS kende effectief een zware inzinking eind 2008, maar klom toch vrij snel uit het diepe dal.“
| Het opnieuw aanleggen van de voorraden zal dus voor een positieve spiraal zorgen? In het vierde kwartaal van 2009 en het eerste kwartaal van 2010 zal de voorraadopbouw nog steeds een positieve bijdrage tot de groei leveren, en wat belangrijker is: het zal een positieve spiraal op gang brengen. We zien nu al dat de werkloosheid in de VS stabiliseert. Dat zorgt ervoor dat het vertrouwen bij de gezinnen verder zal toenemen, wat dan weer positief is voor de consumptie en finaal dus ook voor de productie. En dat zou tot nieuwe aanwervingen moeten leiden ... Dus de Amerikaanse economie kan terug op eigen benen staan? Laat ons zeggen dat de Amerikaanse economie sterk genoeg is om de afbouw van het herstelplan op te vangen. Sinds eind augustus wordt de schrootpremie niet langer toegekend bij de aanschaf van een nieuwe wagen. Toch zagen we geen inzinking in de autoverkoop; in oktober en november steeg die zelf fors. |  |
En wat met Europa?
Over de Europese economie ben ik wel wat meer ongerust,
hoewel er toch ook positieve signalen zijn. Zo gaan de indicatoren die naar het sentiment van de ondernemers peilen, al enkele maanden in stijgende lijn. Deze indicatoren zijn betrouwbaar, want ze zijn gebaseerd op enquêtes waarbij concrete vragen aan de ondernemers worden gesteld, zoals “Hoe ziet het orderboekje voor de komende maanden eruit?”, “Zal u het productieritme verhogen?” enz.
De particuliere consumptie in Europa blijft echter ontgoochelen. In Duitsland werd de schrootpremie afgeschaft in september en in Frankrijk zal ze verlaagd worden in 2010. Afwachten hoe de autoverkoop hierop zal reageren ... Mijn grootste bezorgdheid betreft echter de sterke euro, die de concurrentiepositie van de Europese ondernemingen op de wereldmarkt bemoeilijkt. Het is zelfs zeer opmerkelijk dat Jean-Claude Trichet, voorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB), zich ook in die richting uitliet.“
zal de rente stijgen?
De overheidstekorten swingen de pan uit: in de VS is het tekort opgelopen tot 9,9 % van het bruto binnenlands product (bbp), in België tot 5,6 %, in Frankrijk tot 8,3 % en in Duitsland tot 3,4 %. Ooit moeten deze tekorten toch afgebouwd worden. Hoelang zal dit wegen op de economische groei?
“De hoge tekorten zijn voor een gedeelte te verklaren door de overheidssteun die de banken ontvangen hebben. We zien echter al dat deze steun stilaan terugbetaald wordt. Bovendien zullen de centrale bankiers zeker een oogje in het zeil houden, opdat de overheden hun verantwoordelijkheid opnemen en de tekorten geleidelijk aan afbouwen. Daarnaast hebben de infrastructuurwerken die in 2009 gestart zijn, de tekorten eenmalig de hoogte ingeduwd.
Door de betere economische vooruitzichten zullen de fiscale ontvangsten wel wat toenemen, maar toch zullen bezuinigingsmaatregelen nodig zijn. Een periode van recessie wordt traditioneel gevolgd door een periode van sterke economische groei. Maar gezien de budgettaire beperkingen zal de economie deze keer slechts aan een bescheiden tempo herstellen.“
De herstelplannen leidden wel tot een toename van de overheidsschulden. In 2009 konden de overheidsuitgiftes vlot geplaatst worden. Vooral financiële instellingen kochten staatspapier in een vlucht naar veiligheid. Zal het staatspapier in 2010 nog even vlot geplaatst kunnen worden of staan we aan de vooravond van een rentestijging?
“De komende maanden zie ik de rente niet echt stijgen. Momenteel wordt de gestegen vraag naar krediet door de overheden nog steeds gecompenseerd door de gedaalde vraag naar krediet door de ondernemingen. Het is een klassiek fenomeen dat de ondernemingen in tijden van crisis minder kredieten aangaan. Aangezien ik de economie in 2010 verder zie opklaren, vermoed ik ook dat de ondernemingen vanaf de tweede helft van 2010 nieuwe investeringen zullen doen en dat de kredietvraag opnieuw zal toenemen. Naar eind 2010 toe kan de langetermijnrente dus wat stijgen. Maar laten we niet vergeten dat de rente – zelfs na een stijging met 1 % – zowel in de VS als in Europa historisch gezien nog steeds zeer laag is.“
| Nu de economie aan de beterhand is, zullen de centrale banken de rente verhogen. Zal de Amerikaanse of de Europese Centrale Bank de eerste zijn? Moeilijke vraag. De kerntaak van de ECB is de inflatie binnen de perken te houden. In de zomer van 2008 heeft ze de rente bijvoorbeeld nog verhoogd, terwijl de eerste tekenen van een forse groeivertraging al duidelijk waren. De inflatie steeg in juli 2008 echter – weliswaar tijdelijk – tot 4 % en de ECB hechtte duidelijk meer belang aan prijsstabiliteit dan aan groei. De Amerikaanse Centrale Bank (Fed) daarentegen houdt naast de inflatie ook de economische groei in het oog. Ondanks het verwachte herstel van de economie denk ik niet dat centrale bankiers de officiële kortetermijnrente snel zullen verhogen – ten vroegste in het najaar van 2010 en dan nog zeer geleidelijk aan. Ik vermoed dat ze eerst zeker willen zijn dat het financiële systeem voldoende stabiel is. De centrale banken zijn trouwens wel al gestart met een geleidelijke afbouw van de overvloedige liquiditeiten naar de banksector. |  |
Financiële sector
De centrale banken hebben enorm veel liquiditeiten ter beschikking gesteld om de noodlijdende financiële sector te hulp te schieten. Is deze sector ondertussen al aan de beterhand?
“De catastrofale scenario’s die begin 2009 de ronde deden, zijn gelukkig niet uitgekomen. De resultaten van de financiële sector waren dat jaar zelfs beter dan verwacht. De extreem lage kortetermijnrente heeft de banken dan ook geen windeieren gelegd. We zien ook dat heel wat banken – Citigroup, Bank of Amerika, BNP Paribas, Société Génerale – starten met de terugbetaling van de ontvangen overheidssteun.”
Zijn alle problemen voor de banken van de baan?
“Het is mogelijk dat banken in 2010 nog in moeilijke papieren raken of dat ze nog extra voorzieningen voor slechte kredieten moeten rapporteren, maar de financiële sector staat er beter voor dan begin 2009. De betere economische vooruitzichten zullen er ook voor zorgen dat er minder ondernemingen failliet zullen gaan, waardoor de voorzieningen voor slechte kredieten minder groot zullen zijn.”
groeilanden: motor wereldeconomie?
Sinds eind 2008 geeft China enorme bedragen uit aan o.a. infrastructuurwerken om de groeidoelstelling van 8 % te behalen. Het ziet er naar uit dat de kaap van 8 % overschreden zal worden en dat de groei in 2010 zelfs naar een hogere versnelling zal schakelen. In welke mate heeft China bijgedragen tot het herstel van de economie van de ontwikkelde landen in 2009? Was China de reddende engel? |  |
grondstoffen
Terwijl de olieprijs begin 2009 rond de 35 dollar per vat schommelde, wordt momenteel al 75 dollar per vat neergeteld. Ook de prijzen van andere grondstoffen zoals koper, lood en zink stegen fors. Hoe kunnen we deze toch sterke stijging verklaren en wat zijn de verwachtingen voor 2010?
“Ik ben van mening dat de stijging van de grondstofprijzen vooral het gevolg is van de groeiende populariteit van grondstoffen als beleggingsalternatief. We konden dit begin december al zien: door de toegenomen onzekerheid bij de beleggers, door o.a. de Dubai-affaire en de onrust over het Griekse overheidstekort, daalden de olieprijzen.
Hoewel de vraag naar grondstoffen vanuit China in 2009 inderdaad toenam, zijn er geen tekorten. In de ontwikkelde landen is de vraag immers fors teruggevallen. Bovendien zijn de olievoorraden van de westerse landen omvangrijk. Toch verwacht ik niet dat de olieprijs veel zal dalen in 2010; waarschijnlijk zal hij schommelen in een vork van 70 à 83 dollar per vat.” conclusie |  |  |
